خود برتربینی
یکی از بیماری های روحی، بیماری تکبر و خودبرتربینی است که منشأ بسیاری از گناهان است.
امام علی (ع) فرمود:
إِیاک وَ الْکبْرَ فَإِنَّهُ أَعْظَمُ الذُّنُوبِ وَ أَلْأَ مُ الْعُیوب
از تکبر بپرهیز که از بزرگ ترین گناهان و دردناک ترین عیب هاست.
و در برخی از روایات، تکبر به عنوان بدترین عیوب نام برده شده است. امام علی (ع) در این باره فرمود:
الْکبْرُ شَرُّ الْعُیوب
تکبّر، بدترین عیب هاست.
امام باقر (ع) فرمود:
لَنْ یدْخُلَ الْجَنَّةَ مَنْ فِی قَلْبِهِ مِثْقَالُ ذَرَّةٍ مِنَ الْکبْر
کسی که ذره ای از کبر در قلبش وجود داشته باشد، داخل بهشت نمی شود.
تکبّر به معنای بزرگی فروختن به دیگران است.
امام صادق (ع) فرمود:
تکبّر، آن است که دیگران را کوچک بشماری و حقیقت را نپذیری.
ریشه های خودبرتربینی
بیماری خودبرتربینی، همچون سایر بیماری های روحی، زمینه هایی دارد، در این جا به بخشی از این زمینه ها اشاره می شود:
1- خود کم بینی
متکبر درعین بزرگی فروختن به دیگران در اعماق جان خود احساس زبونی و حقارت می کند و در می یابد کمبودهای فراوانی دارد و از آنها رنج می برد. اما به جای آن که با تدبیر و پشتکار از کمبودهای خود بکاهد، بر آنها پرده می نهد و به دیگران تکبر می ورزد تا عقده حقارتش گشوده شود و بدین وسیله بتواند کمبود خود را جبران کند. امام صادق (ع) فرمود:
مَا مِنْ رَجُلٍ تَکبَّرَ أَوْ تَجَبَّرَ إِلَّا لِذِلَّةٍ وَجَدَهَا فِی نَفْسِه
هیچ کسی نیست که تکبر کند و زور بگوید، مگر در اثر حقارتی که در خود احساس می کند و با تکبر و فخرفروشی می خواهد عقده و کمبود خود را جبران نماید.
2- خود بزرگ بینی
یکی از زمینه های خودبرتربینی، خودبزرگ بینی است که در اثر توانایی ها و امتیازاتی چون علم، قدرت، مال و جمال ایجاد می شود و کم کم سر از تکبّر و خودبرتربینی درمی آورد. قرآن دراین زمینه می فرماید:
وَ إِذا أَنْعَمْنا عَلَی الْإِنْسانِ أَعْرَضَ وَ نَأی بِجانِبِهِ
هنگامی که به انسان نعمت می بخشیم، (از حق) روی می گرداند و متکبرانه دور می شود.
3- کینه
یکی از زمینه های خودبرتربینی، کینه است. افرادی که کینه دیگران را در دل دارند و یا به امکانات و شرایط مساعد دیگران حسد می ورزند، سعی می کنند آنها را تحقیر نموده، به آنها فخر بفروشند.
نشانه های خودبرتر بینی
علمای اخلاق برای بیماری خودبرتربینی نشانه هایی ذکر کرده اند که به قسمتی از آنها اشاره می شود:
1- ادعاهای متکبّرانه داشتن و منم منم گفتن.
2- در سخن گفتن، راه رفتن و… برخورد متکبرانه داشتن و در مواردی که تقدّم و تأخّری در کار باشد، مانند وارد شدن در مکانی یا نشستن در مجلسی، جلوتر و بالاتر از دیگران قرار گرفتن.
3- به دیدار دیگران نرفتن.
4- نصیحت و حرف حق دیگران را نپذیرفتن.
5- انتظار احترام و سلام از دیگران داشتن.
6- از پذیرش راهنمایی و خیراندیشی دیگران سر باز زدن و زیر بار ضوابط و مقرّرات جامعه نرفتن.
مرحوم شبّر درباره نشانه های خودبرتربینی می فرماید:
اگر به هنگام بحث، سخن حقی بر زبان حریفت آمد، اگر قبول حق و پذیرفتن آن برایت مشکل باشد، اگر پذیرفتن دعوت تهی دستان و رفتن در کوچه و بازار برای انجام کار و دیدن دوستان و نزدیکان برای تو مشکل باشد، بدان که در تو تکبّر هست.
افراد خود برتربین، برای خود کمالاتی را در نظر می گیرند و از همه انتظار دارند که اعمال و رفتار آنها را الگو قرار دهند، هر آن چه را که آنها می پسندند، دیگران نیز بپسندند، به هر مجلس و محفلی که پای می نهند، افراد به تعظیم و تکریم آنها قیام کنند، همیشه دوست دارند صدر نشین مجالس باشند و پایین مجلس نشستن را برای خویش کسر شأن می دانند. همیشه انتظار دارند دیگران، آنها را مدح و ستایش کنند.
کمالات و امتیازات دیگران را نادیده می گیرند و توانایی های خود را به رخ این و آن می کشند و دائماً می گویند من دارای فلان مدرک هستم، مال و ثروت چنین و چنان دارم و عبادتی آن چنانی دارم. آنها ظرفیت شنیدن انتقاد و ایراد را ندارند و اگر کسی از آنها ایراد بگیرد، ناراحت می شوند.
