ادامه ی مبحث قبلی

وضو و غسل

در بحث شرعی وضوء نهایتا این است که نماز بدون وضوء صحیح نیست و تکلیفی غیر از این وجود ندارد و خواندن نماز بدون وضوء حرمت ندارد. روایت می‌فرماید اگر خوابیدی وضوء بگیر، فقهاء می‌گویند مراد این است که برای نماز وضوء بگیر دراینصورت این روایت برای کسی که بعد از خواب نمی‌خواهد نماز بخواند معنا پیدا نمی‌کند. این روایت می‌فرماید چون خوابیدی کثیف شده ای و باید برای برطرف کردن کثافت وضوء بگیری. در روایت دیگر آمده است: الْوُضُوءُ بَعْدَ الطَّهُورِ عَشْرُ حَسَنَاتٍ فَتَطَهَّرُوا.[5] یعنی وضوء بعد از طهارت و وضوء ده حسنه است ... این روایات را باید حمل بر پاکیزگی کنیم. ما از روایات فهمیدیم که روح وضوء و غسل برای پاکیزگی است. در روایتی از امام رضا (ع) آمده است: فَإِنْ قَالَ قَائِلٌ فَلِمَ وَجَبَ الْوُضُوءُ مِمَّا خَرَجَ‌ مِنَ‌ الطَّرَفَيْنِ‌ خَاصَّةً وَ مِنَ النَّوْمِ دُون‌ سَائِرِ الْأَشْيَاءِ قِيلَ لِأَنَّ الطَّرَفَيْنِ هُمَا طَرِيقُ النَّجَاسَةِ وَ لَيْسَ لِلْإِنْسَانِ طَرِيقٌ تُصِيبُهُ النَّجَاسَةُ مِنْ نَفْسِهِ إِلَّا مِنْهُمَا فَأُمِرُوا بِالطَّهَارَةِ عِنْدَ مَا تُصِيبُهُمْ تِلْكَ النَّجَاسَةُ مِنْ أَنْفُسِهِمْ وَ أَمَّا النَّوْمُ فَلِأَنَّ النَّائِمَ إِذَا غَلَبَ عَلَيْهِ النَّوْمُ يُفْتَحُ كُلُّ شَيْ‌ءٍ مِنْهُ وَ اسْتَرْخَى فَكَانَ أَغْلَبَ الْأَشْيَاءِ عَلَيْهِ فِي الْخُرُوجِ مِنْهُ‌ الرِّيحُ فَوَجَبَ عَلَيْهِ الْوُضُوءُ لِهَذِهِ الْعِلَّة[6] یعنی همانا وضوء برای خروج از دو طرف و از خواب واجب شده و نه بخاطر چیز دیگر به سبب اینکه دو طرف بدن راه خروج نجاست هستند و راه دیگری که نجاست از بدن انسان خارج شود نیست پس امر به طهارت شدند هنگامی که نجاست از آن دو راه خارج شود و اما خواب زیرا کسی که می‌خوابد همه چیز او شل و باز می‌شود و بیشترین چیزی که در این حال بر او غالب می‌شود خروج باد است به همین جهت وضوء واجب شده است. در روایت دیگر می‌فرماید: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع هَلْ يَنَامُ الرَّجُلُ وَ هُوَ جَالِسٌ فَقَالَ كَانَ أَبِي يَقُولُ إِذَا نَامَ‌ الرَّجُلُ‌ وَ هُوَ جَالِسٌ‌ مُجْتَمِعٌ فَلَيْسَ عَلَيْهِ وُضُوءٌ وَ إِذَا نَامَ مُضْطَجِعاً فَعَلَيْهِ الْوُضُوءُ.[7] یعنی ... هنگامی که مرد نشسته بخوابد خود را جمع کرده است و وضوء بر او واجب نیست و اگر دراز کشیده بخوابد بر او وضوء واجب است. فقهاء فرق بین نشسته خوابیدن و دراز کشیده خوابیدن را نمی‌دانند و به همین جهت فرقی نمی‌گذارند و می‌فرمایند خواب در همه‌ی حالات وضوء را باطل می‌کند ولی روایات می‌فرماید ابطال وضوء توسط خواب به جهت خروج باد است و اگر کسی نشسته بخوابد باد از او خارج نمی‌شود. این دیگر بحث شرعی نیست بلکه خلاف حکم شرعی است و مربوط به پاکیزگی و خروج نجاست است. با خروج نجاست کل بدن کثیف می‌شود نکته ای بدست می‌آید که با خارج شدن ادرار و مدفوع و باد از بدن دست و صورت هم کثیف می‌شود و ما این را نمی‌فهمیم بلکه با بیان شارع می‌فهمیم. شاید پیشرفت علم روزی به این مسائل برسد که با خروج نجاست از بدن چه اتفاقی برای دست و صورت به وجود می‌آید. روایات می‌فرمایند وقتی نجاست از انسان خارج می‌شود کل بدن او کثیف می‌شود ولی بخاطر مشفت بر او واجب نشده است که کل بدن را بشوید. علت دیگری که آمده است این است که خروج نجاست غیر اختیاری است و به دست انسان نیست ولی جنابت یک امر اختیاری است به همین جهت برای جنابت غسل واجب شده است. برای هر چیزی که از دو طرف خارج شود وضوء لازم است هر چیزی که از دو طرف خارج شود وضوء را لازم می‌کند حتی اگر تخم کدو یا کرم یا ترشحات یا چیز دیگر باشد زیرا روایت می‌فرماید: وَجَبَ الْوُضُوءُ مِمَّا خَرَجَ‌ مِنَ‌ الطَّرَفَيْنِ[8] یعنی وضوء برای چیزهای خارج شده از دو طرف است... این حکم اختصاص به حکم شرعی ندارد زیرا فقهاء خروج تخم کدو یا کرم و مانند آن را مبطل وضوء نمی‌دانند. مثلا ترشحات خارج شده مبطل وضوء نیست ولی از جهت پاکیزگی است باید وضوء گرفته شود زیرا از هر چیز بدبو باید برحذر بود: تَنَظَّفُوا بِالْمَاءِ مِنَ‌ النَّتْنِ‌ الرِّيحِ‌ الَّذِي يُتَأَذَّى بِه‌[9] از هر چیز بدبویی به وسیله‌ی آب نظافت کنید... روایت دیگر می‌فرماید: سَأَلْتُهُ عَنِ الرُّعَافِ وَ الْحِجَامَةِ وَ كُلِّ دَمٍ سَائِلٍ فَقَالَ لَيْسَ فِي هَذَا وُضُوءٌ إِنَّمَا الْوُضُوءُ مِنْ‌ طَرَفَيْكَ‌ اللَّذَيْنِ أَنْعَمَ اللَّهُ تَعَالَى بِهِمَا عَلَيْكَ.[10] یعنی ... همانا وضوء از خارج شده از دو طرف تو واجب می‌شود ... روایاتی که بول و غائط را نام می‌برند اختصاص به نماز دارد و مورد آن متفاوت است.