فتیشیسم یا یادگارخواهی
اختلال فتیشیسم یا یادگار خواهی چیست؟
فتیشیسم یکی از انواع انحرافات جنسی است. شاید با افرادی برخورده‌اید که میل زیادی به جمع‌آوری اشیایی مانند کفش پاشنه بلند زنانه، لباس زیر زنانه، لباس چرمی، جوراب و … دارند. این افراد توسط این اشیا که به آنها فتیش می‌گوییم تحریک جنسی می‌شوند و به ارگاسم می‌رسند. فتیش می‌تواند قسمتی از اعضای بدن مانند پا باشد که جنسی نیست. این افراد از طریق طبیعی به دشواری تحریک شده و به ارگاسم می‌رسند. افراد عادی نیز به فتیش علاقه نشان می‌دهند ولی در افراد بیمار جنسی فرد تنها از طریق فتیش است که تحریک می‌شود و عملکرد جنسی فرد بدون فتیش دچار اختلال است.
طبق DSM-IV، فتیشیسم یا یادگار خواهی شامل تخیلات جنسی بازگشتی شدید، اجبارهای جنسی، یا رفتارهایی که شامل استفاده از اشیای غیر زنده به‌جهت تحریک جنسی می‌شود، است. در فتیشیسم یا یادگار خواهی، کانون میل جنسی معطوف به اشیایی نظیر کفش، جوراب، دستکش و یا جوراب شلواری می‌شود که ارتباط نزدیکی با بدن دارند (انجمن روان‌درمانی آمریکا، ۱۹۹۴). فتیشیست‌ها همگی مذکر هستند و تقریباً یکی از چهار نفر، همجنس‌باز هستند. فتیشیست‌ها با دزدیدن اشیا، دیدن اشیا، یا خودارضایی با اشیا تحریک می‌شوند. اغلب فتیشیست‌ها توسط تعدادی از اشیا مختلف تحریک می‌شوند. فعالیت جنسی ممکن است مستقیماً معطوف به خود یادگار باشد و یا آنکه ممکن است از یادگار در رابطه جنسی استفاده شود. به‌طور مثال، فرد از شریک جنسی می‌خواهد در رابطه جنسی کفش پاشنه بلند بپوشد. معمولا شی یادگار یا فتیش برای تحریک و برانگیختگی جنسی لازم است و فرد بدون آن دچار کژکاری نعوظ می‌شود.
ملاک‌های تشخیصی اختلال فتیشیسم
۱- وجود خیال‌پردازی‌های برانگیزنده جنسی، امیال جنسی، رفتارهای برگشت‌کننده و شدید درباره استفاده از اشیا بی‌جان به‌مدت یک دوره حداقل ۶ ماهه.
۲- خیال‌پردازی‌ها، امیال جنسی یا رفتارها موجب پریشانی یا اختلال عمده بالینی در کارکرد اجتماعی، شغلی یا سایر زمینه‌های مهم می‌شوند. یعنی تنها زمانی تشخیص فتیشیسم داده می‌شود که موجب ناراحتی برای فرد شده و یا کارکردهای اجتماعی، شغلی و یا سایر حوزه‌های مهم او را دچار اختلال کند.
۳- اشیا یادگار تنها به لباس‌های زنانه مورد استفاده در مبدل پوشی یا وسایل ساخته شده به منظور تحریک جنسی (مانند ویبراتور) محدود نمی‌شوند.
دسته‌بندی فتیش‌ها
فتیش‌ها را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد: (۱) فتیش‌هایی که شکل آنها مهم است مانند کفش پاشنه بلند و (۲) فتیش‌هایی که جنس آنها موجب تحریک فرد می‌شود مانند چرم یا ابریشم.
در بسیاری مواقع، این افراد به‌مشاغلی علاقه نشان‌می‌دهند که امکان دسترسی به این اشیا را برای آنها به‌سهولت فراهم می‌آورد. به‌طور مثال، کفش‌فروشی و لباس زنانه فروشی می‌تواند انتخاب آنها باشد.
مثال: مرد ۲۸ ساله اظهار داشت زن‌ها برای او تا حدی جاذبه جنسی دارند، ولی بیشتر به سمت شورت زن‌ها جذب می‌شود. با رجوع به خاطرات گذشته بیان داشت تحریک جنسی او از ۷ سالگی با تماشای عکس‌های پورنوگرافی شروع شده است.
او با دیدن زن‌های برهنه‌ای که شورت پوشیده بودند، تحریک شد. در ۱۳ سالگی نخستین انزال خود را با تخیل درباره زنانی که شورت پوشیده‌اند به یاد می‌آورد. او در آن سنین شورت‌های خواهرش را دزدکی بر می‌داشت و با آنها خودارضایی می‌کرد. سپس او تلاش می‌کرد تا به‌طریقی به شورت‌های دوستان خواهرش و یا زنان دیگر دست پیدا کند. در مواردی که شریک جنسی‌اش شورت به پا نداشت، تحریک جنسی‌اش ضعیف بود. او که برای مشاوره در زمینه فعالیت جنسی غیرمعمولش مراجعه کرده بود، بیان کرد مطمئن نیست بخواهد دست از این کار خود بر دارد، زیرا لذت زیادی به او می‌دهد.
علت فتیشیسم جنسی چیست؟
محققین تاکنون نتوانسته‌اند درباره انحراف جنسی فتیشیسم به علت خاصی اشاره کنند اما در این باره فرضیاتی مطرح است. ازجمله یک فرضیه آنست که زمانی‌که یک شی با تحریک و برانگیختگی جنسی تداعی‌شود فرد دچار فتیشیزم می‌گردد. مثلا فردی در کودکی در زیر میز به پا و بدن لخت یک زن می‌نگرد. در نتیجه کودک تحریک می‌شود. این زن هنگامی که کودک تحریک می‌شود، جوراب ساقدار پوشیده است.
از آنجایی که تجربیات اولیه بسیار اهمیت دارند این کودک نسبت به جوراب ساقدار شرطی شده و پس از آن جوراب به تنهایی توانایی تحریک او را دارد. مدل‌های یادگیری رفتاری بیان می‌کنند که اگر کودک، مشاهده‌گر یک صحنه جنسی غیرطبیعی باشد، ممکن‌است این رفتار را تقلیدکند.
این افراد ممکن است از تماس‌های طبیعی اجتماعی محروم بوده و در نتیجه تنها به طرق غیرطبیعی دسترسی داشته باشند. تئوری شناختی دیگری بیان می‌کند که فتیشیسم ممکن است به‌جهت ترس از طرد شدن و مورد تحقیر واقع شدن و تردید درباره مردانگی فرد ایجاد شود. در اینصورت فرد به اشیایی روی می‌آورد که درباره آنها احساس تسلط دارد.
بیماری‌شناسی
بیماری‌شناسی فتیشیسم یا یادگار خواهی ناشناخته است. دو مورد گزارش شده فتیشیسم مربوط به غیرطبیعی بودن لوب تمپورال بوده است. در یک مورد، بیمار دارای لوب تمپورال صرع و در دیگری، رفتار فتیش مربوط به‌رشد تومور لوب تمپورال (وایز،۱۹۸۵) بوده‌است.
بعضی شواهد نشان‌می‌دهند فتیشیسم ممکن‌است یک رفتار از پیش آموخته باشد. که ناشی از همراهی و جفت شدن محرک جنسی طبیعی با مورد فتیش است.
هفت مذکر هتروسکشوال بدون فتیش قبلی در چند نوبت زمانی که در اسلایدی چکمه زنانه سیاه تا زانو به آنها نشان داده می‌شد، تحریک جنسی دریافت می‌کردند.
وقتی اسلاید چکمه بعداً به تنهایی نشان داده شد، پنج نفر از آن هفت مرد نعوظ آلت تناسلی پیدا کردند که نشانه شرطی شدن چکمه به‌عنوان یک فتیش بود. سپس فتیش شرطی شده نشان داده شد تا این مردان به انواع دیگر کفش‌ها نیز فتیش پیدا کنند.
در سه نفر از مردان این اتفاق افتاد. یعنی اینکه، این مردان با نشان‌دادن اسلاید چکمه‌ی سیاه پاشنه‌بلند و کفش‌های سیاه پاشنه‌کوتاه، هردو تحریک شدند. آنها با اسلاید چکمه پاشنه‌کوتاه قهوه‌ای، سندل قهوه‌ای یا سندل طلایی تحریک‌نشدند. و این نشان‌می‌دهد فتیش فقط به انواع مشابه کفش عمومیت می‌یابد.
بررسی مشابهی در مورد زنان برای تعیین اینکه آیا زنان نیز می‌توانند شرطی‌شوند تا نسبت‌به یک محرک تحریک‌شوند، انجام‌شد. افراد به‌طور اتفاقی انتخاب‌شدند تا گروهی مکرراً فیلمی تحریک‌کننده همراه با محرک‌نوری و گروه دیگر فیلمی تحریک‌کننده را به‌تنهایی مشاهده‌کنند.
هیچ تفاوت قابل‌ملاحظه‌ای در تحریک جنسی فیزیولوژیکی بین گروه‌های تجربی و کنترل، وقتی محرک نوری بعداً تنها ارائه‌شد، یافت‌نشد. متسون و راچمن (۱۹۹۴) سعی کردند شرطی شدن تحریک جنسی را نسبت به صدای یک مرد بررسی کنند.
حتی پس از تکرار همراهی ویدیوی محرک و صدای مرد، ارائه بعدی صدای مرد به‌تنهایی، ایجاد تحریک‌جنسی نکرده‌است. این امر نشان می‌دهد که زنان آمادگی برای شرطی شدن کلاسیک را ندارند. این امر ممکن است توضیحی باشد بر اینکه مثل سایر پارافیلی‌ها، فتیشیسم تقریباً به طور انحصاری در مردان اتفاق می‌افتد.
درمان فتیشیسم
براساس آنچه در DSM ذکرشده درمان فتیشیسم تنها زمانی صورت‌می‌گیرد که فرد دچار پریشانی‌شود یا در عملکرد روزانه‌اش اختلال ایجادکند. بر اساس تحقیقات انجام شده دارو درمانی به همراه درمان شناختی رفتاری در درمان فتیشیسم موثر می‌باشد. درمان دارویی فتیشیسم از طریق SSRIها به‌جهت کاهش افکار وسواس‌گونه درباره فتیش و تمرکز فرد بر روی درمان شناختی رفتاری و آنتی آندروژن‌ها به‌جهت کاهش موقت تستسترون فرد انجام می‌شود.
در درمان فتیشیسم از طریق شناختی رفتاری به فرد کمک می‌شود تا شرطی‌زدایی شود. و با تکنیک‌های بی‌زاری درمانی و حساسیت‌زدایی تداعی‌های ایجاد شده در ذهن فرد را از بین ببرند.
