چهل حدیث در مورد مال و ثروت
چهل حدیث
۱ـ «مولي اميرالمؤمنين عليه‌السلام» :"اَلمالُ عارِيةٌ." مال و ثروت در دست انسان يك عاريه و امانت است. (فهرست غرر، ص ۳۷۴) ۲ـ «پيامبر گرامي اسلام صلي‌الله عليه و آله و سلم»:"اِنَّ اَحسابَ اَهلِ الدُّنيا هذا المالُ!" حَسَب و افتخارات اهل دنيا تنها در همين مال و منال‌ها خلاصه می‌شود! (شهاب‌الاخبار، ص ۲۵۸) ۳ـ «امام جعفرصادق عليه‌السلام»: "ما بَلَي اللهُ العِبادَ بِشَيءٍ اَشدَّ عَليهم مِنَ اِخراجِ الدِّرهَم!" خداوند بندگان را به چيزی سخت‌تر از خرج کردن پول امتحان نکرده است! (بحار، ج ۷۰، ص ۱۳۹) ۴ـ «مولي اميرالمؤمنين عليه‌السلام» : "حُبُّ المالِ يُوهِنُ الدّينَ و يُفسدُاليَقينَ." مال‌دوستی، دينِ و ايمان انسان را سست می‌کند و معتقدات يقينی را تباه و منحرف مینمايد. (فهرست غرر، ص ۳۷۶) ۵ـ «امام موسي‌كاظم عليه‌السلام» :"اِنّ اَعظَمَ النّاسِ قَدْراً اَلّذيِ لايَريَ الدُّنيا لِنَفسِهِ خَطَراً." بالاترين قدر و منزلت را كسی داراست كه دنيا و ماديات در نظر او قدر و منزلتی نداشته باشند. (اصول كافي، ج ۱، ص ۲۲) ۶ـ «مولي اميرالمؤمنين عليه‌السلام»: "خَيرُالمالِ ما اُنفِقَ في سبيلِ اللهِ." بهترين مال و ثروت آن مالی است که در راه خدا انفاق شود. (مواعظ عدديه، ص ۲۲) ۷ـ «مولي اميرالمؤمنين عليه‌السلام»: "لا يُكرِمُ المَرءُ نَفسَهُ حَتّي يُهينَ مالَهُ." انسان تا وقتی که مال خود را حقير و ناچيز نشمارد به کرامت نفس و بزرگواری دست نخواهد يافت. (فهرست غرر، ص ۳۷۷) ۸ـ امام علي نقي :"النّاسُ فيِ الدُّنيا بِالأَموالِ وَ فيِ الآخِرَةِ بِالأَعمالِ." مردم در دنيا با مال و دارائيشان نشانه و شناخته مي‌شوند و در آخرت (تنها) با اعمال و کردارهايشان. (بحار، ج ۷۸، ص ۳۶۹) ۹ـ «امام جعفرصادق عليه‌السلام»: "اِنْ كانَ الحِسابُ حَقّاً فالجَمعُ لِماذا؟!" اگر حسابرسی (فردا) حتمی و حق است پس اين همه جمع و اندوخته کردن چرا؟! (خصال، ج ۲، ص ۶۱) ۱۰ـ «پيامبر گرامي اسلام صلي‌الله عليه و آله و سلم»: "يَاابْنَ آدَم! لا بِقليلٍ تَقنَعُ وَ لا بِكَثيرٍ تَشبَع!" ای آدميزاد! تو نه با كم قناعت می‌كنی نه با زيادی سير مي‌شوی! (مواعظ عدديه، ص ۱۱) ۱۱ـ «مولي اميرالمؤمنين عليه‌السلام»: "يَاابْنَ آدمَ! مَا كَسَبْتَ فَوقَ قُوتِكَ فَاَنتَ فيهِ خازِنٌ لِغَيركَ." اي آدميزاد! (بدان) هر چه زيادتر از روزی خود به دست می‌آوری خزانه‌دار برای ديگری خواهی بود. (نهج‌البلاغه، كلمة ۱۸۳) ۱۲ـ «پيامبر گرامي اسلام صلي‌الله عليه و آله و سلم»: "الحِرصُ عَلَي الدُّنيا مِن علاماتِ النِّفاقِ." يكی از علامت‌های نفاق حريص بودن بر دنيا و دنياداری است. (مواعظ عدديه، ص ۱۱) ۱۳ـ «امام جعفرصادق عليه‌السلام»: "اَوحَي اللهُ عَزّوَجَلّ اِلي موسي(ع): يا موسي! لاتَفرحْ بِكَثرَةِ المالِ وَ لا تَدَعْ ذِكريِ عَلي كُلِّ حالٍ فَاِنَّ كَثَرةَ المالِ تُنسيِ الذُّنوبَ، وَ اِنَّ تَرْكَِ ذِكري يُقسي القُلوبَ." خداوند متعال به موسی عليه‌السلام وحی فرستاد: موسی! باداشتن مال زياد خوشحال و مغرور مشو و ذكر مرا در هر حال كه هستی از ياد مبر كه مال زياد گنا‌هان را از ياد انسان می‌برد و غافل ماندن از ذكر من باعث قساوت و سنگدلی می‌گردد. (اصول كافي، ج ۴، ص ۲۵۶) ۱۴ـ «مولي اميرالمؤمنين عليه‌السلام»: "اِستراحَةُ الناسِ في‌اليَأسِ." آسايش (واقعی) مردم، در نداشتن چشم‌داشت به مال ديگران است. (مواعظ عدديه، ص ۲۱) ۱۵ـ «مولي اميرالمؤمنين عليه‌السلام»: "كَثَرةُ المالِ تُفسِدُ القُلوبَ و تَنشيءُ الذُّنوبَ." مال زياد، دل‌ها را فاسد می‌كند و برگناهان انسان می‌افزايد. (فهرست غرر، ص ۳۷۶) ۱۶ـ «امام جعفرصادق عليه‌السلام»: "المالُ والبَنونَ حَرثُ الدّنيا و العَملُ الصّالِحُ حَرثُ الآخِرَةِ و قد يَجَمَعهُما اللهُ لِأَقوامٍ." مال و اولاد بذر و کشتزار دنيا است و عمل صالح کشتزار آخرت است و گاه می‌شود خداوند اين دو را با هم جمع می‌كند و به مردمی (شايسته و سعادتمند) عطا می‌فرمايد. (تفسير صافي قديم، ص ۴۷۹) ۱۷ـ «مولي اميرالمؤمنين عليه‌السلام»: "لايَذهَبُ مِن مالِكَ ما وَعَظَكَ!" مالی که از دست داده‌ای و برای تو يک درس و موعظه بوده (در حقيقت) آن را از دست نداد‌ه‌ای! (نهج‌البلاغه، کلمة ۱۸۷) ۱۸ـ «پيامبر گرامي اسلام صلي‌الله عليه و آله و سلم»: "اِتقَّوا الشُّحَّ فَإنَّ الشُّحَّ أَهلَكَ مَن كانَ قَبلَكُم." از بخل و حرص كاملاً بپرهيزيد. همين بخل و حرص بود كه امت‌های پيشين قبل از شما را به هلاكت رسانده است. (مواعظ عدديّه، ص ۱۳) ۱۹ـ «مولي اميرالمؤمنين عليه‌السلام»: "السّخاءُ حَسَنٌ وَ هُوَ مِن الأغنياءِ أحسَنُ." سخاوت يک خصلت نيکو و پسنديده است اما از اغنيا نيكوتر و پسنديده‌تر است. (مواعظ عدديه، ص ۱۸۱) ۲۰ـ «پيامبر گرامي اسلام صلي‌الله عليه و آله و سلم»: "غَنِيٌّ سَخِيٌّ أجرُهُ كَأَجرِ الخَليلِ ابراهيمَ عليه‌السلام." يك آدم غنی سخاوتمند، پاداش او همانند پاداش ابراهيم خليل پيامبر عليه‌السلام است. (مواعظ عدديه، ص ۱۷۶) ۲۱ـ «پيامبر گرامي اسلام صلي‌الله عليه و آله و سلم»: "الغَنِيُّ بِلاسَخاوَةٍ كَالشّجَرِ بِلاثَمَرٍ." آدم غنی كه سخاوت ندارد مانند درختی است كه ميوه ندارد. (مواعظ عدديّه، ص ۱۵۴) ۲۲ـ «مولي اميرالمؤمنين عليه‌السلام»: "إنَّ اللهَ يُبغِضُ البَخيلَ في حياتِهِ اَلسَّخِيَّ عندَ مَوتِه." خداوند، آن كسی كه در زندگی بخيل و تنگ‌نظر باشد ولی در وقت مردن كريم و سخاوتمند شود! مبغوض می‌دارد. (المحجّةالبيضاء، ج ۶، ص ۷۴) ۲۳ـ «مولي اميرالمؤمنين عليه‌السلام»: "شَحيحٌ غَنِيُّ أفْقَرُ مِن فَقيرٍ سخِيٍّ!" يك ثروتمند بخيل و طمعكار از يك فقير سخاوتمند فقيرتر است! (مواعظ عدديّه، ص ۲۲) ۲۴ـ «پيامبر گرامي اسلام صلي‌الله عليه و آله و سلم»: "طوبي لِمَن شَغلَهُ عَيبُهُ عَن عُيوب النّاسِ وَأَنَفَقَ مِن مالٍ اكتَسَبَهُ مِن غَير مَعصِيَةٍ." خوشا به حال كسی كه با اصلاح عيوب خود، او را از دنبال كردن عيوب ديگران باز می‌دارد و از مالی كه از راه مشروع به دست آورده (در راه خدا) انفاق مینمايد. (مواعظ عدديه، ص ۱۰) ۲۵ـ «مولي اميرالمؤمنين عليه‌السلام»: "اَلغِني و الَفقرُ يَكْشفِان جَواهِرَ الرِّجالِ وَ أوصافَهُما!" فقر و غنی حقيقت و رفتار اشخاص را آشکار مي‌سازد! (هر دو مايه امتحان است) (فهرست غرر، ص ۲۹۸) ۲۶ـ «پيامبر گرامي اسلام صلي‌الله عليه و آله و سلم»: "مَن قَنَعَ بِما رَزَقَهُ اللهُ فَهُوَ مِن أَغنيَ النّاسِ." غنی‌ترين مردم آن كسی است كه به قسمت خدادادی خود قانع و راضی باشد. (الشِّهاب في‌الحِكَم و الآداب، ص ۲۱) ۲۷ـ «پيامبر گرامي اسلام صلي‌الله عليه و آله و سلم»: "مالُكَ ما قَدّمتَ و مالُ وارِثِكَ ما أخَّرتَ." مالی كه پيشاپيش خود (براي آخرت) مي‌فرستی آن مال تو است و آن که بعد از خود به جای مي‌گذاری مال وارث تو است. (نهج‌الفصاحه، ج ۱، ص ۷۰) ۲۸ـ «پيامبر گرامي اسلام صلي‌الله عليه و آله و سلم»: "إنّ قَلبَ الرّجُلِ مَعَ مالِهِ، إنْ قَدّمَهُ أحَبَّ أنْ يَلحَقَهُ وَ إنْ خَلَّفهُ أَحَبَّ أَن يَتخلَّفَ مَعَهُ." دل انسان به مال و دارائی او بسته است. اگر آن را پيش فرستاد دوست دارد بدان ملحق شود و اگر آن را براي بعد از خود گذاشت دوست دارد (در اين دنيا) در کنار آن بماند و با حسرت و ندامت از دنيا مي‌رود. (مشکوةالأنوار، فصل ۷، باب ۶) ۲۹ـ «مولي اميرالمؤمنين عليه‌السلام»: "قليلٌ مِنَ الأَغنياءِ مَن يُواسي و يُسعِفُ." از ميان اغنيا عدة قليلی هستند که به داد فقرا می‌رسند و از آن‌ها دستگيری مینمايند. (فهرست غرر، ص ۲۹۹) ۳۰ـ «مولي اميرالمؤمنين عليه‌السلام»: "اَعظمُ النّاسِ حسرَةً مَن رَأي مالَهُ في ميزانِ غَيرِهِ و أَدخَلَهُ اللهُ بِهِ النّارَ وَ أَدخَلَهُ وارثَهُ يِهِ الجّنَّةَ!" روز قيامت بيشترين حسرت و افسوس را کسی مي‌خورد که ببيند مال او در ترازوي ديگري است (وارث او) و خداوند او را از راه همين مال وارد جهنم می‌کند و وارثش را با عمل صالح از راه همين مال وارد بهشت میگرداند! (سفينه، ج ۲، ص ۵۵۸) ۳۱ـ «امام رضا عليه‌السلام»: "اَوّلُ مَن يَدخُلُ النّارَ اميرٌ يَتَسلّطُ لَم يَعدِلْ وَ ذو ثَروَةٍ مِنَ المالِ لَمْ يُعطِ المالَ حَقَّهُ و فَقيرٌ فَخُورٌ." اين سه نفر نخستين کسانی هستند که (فردا) وارد جهنم مي‌شوند: زمامدار جبّار ستمگر و صاحب مالی که وجوهات و حقوق خود را نمیپردازد و فقير متکبر فخرفروش. (عيون‌اخبارالرضا(ع)، ج ۱، ص ۲۸) ۳۲ـ «مولي اميرالمؤمنين عليه‌السلام»: "أمسِكْ مِنَ المالِ بِقَدرِ ضَرورَتِكَ و قَدِّمِ الفَضلَ لِيَومِ فاقَتِكَ." از مال خود به اندازة نيازت برای خود نگهدار و زيادی را براي روز مبادا و فلاکت‌بار (بعد از مرگ) خود پيشاپيش فرست (آن را در واجبات و باقيات صالحات به مصرف برسان). (فهرست غرر، ص ۳۷۵) ۳۳ـ «پيامبر گرامي اسلام صلي‌الله عليه و آله و سلم»: "نِعَم العَونُ علي تقوي اللهِ، اَلمالُ." مال و دارايی انسان را به تقوی و پرهيزکاری ياری مینمايد و به راستی که چه خوب معين و نيکو ياوری است. (مواعظ عددّيه، ص ۱۹) ۳۴ـ «مولي اميرالمؤمنين عليه‌السلام»: "بَرَكَةُ المالِ في اَداءِ الزّكوةِ" پرداختن زکات و وجوهات، باعث برکت مال می‌شود. (مواعظ عدديه، ص ۲۱) ۳۵ـ رسول اكرم(ص): "إنْ اَردتَ أن يُثرِيَ اللهُ مالَكَ فَزَكِّه." اگر خواستی خدا مال و دارايی‌ات را زياد کند آن را پاکيزه و طاهر بگردان (حق و وجوهات آن را بپرداز). (بحار، ج ۹۶، ص ۲۳) ۳۶ـ «امام رضا عليه‌السلام»: "أشدُّ الأعمالِ ثلاثةٌ: اِعطاءُ الحَقِّ مِن‌نَفسِكَ، و ذِكرُاللهِ عَلي‌كُلِّ حالٍ ومُواساةِ الأَخِ في المالِ." اين سه کار (براي انسان) سخت‌ترين اعمال است: با مردم با عدل و انصاف رفتار کردن، در هر حال در ذکر و به ياد خدا بودن، و با مال خود با برادران دينی مواسات نمودن. (مُسندالاما‌م‌الرضا عليه‌السلام، ج ۱، ص ۲۸۸) ۳۷ـ «پيامبر گرامي اسلام صلي‌الله عليه و آله و سلم»: "مَن مَدَّ عَيْنَيْهِ الي ما في أيديِ النّاسِ مِن دُنياهُم طالَ حُزنُهُ." کسی که همواره به دارايی و دنيای مردم چشم می‌دوزد غم و اندوه او طولانی خواهد بود. (تحف‌العقول، ص ۵۱) ۳۸ـ «مولي اميرالمؤمنين عليه‌السلام»: "لا مالَ أذهبُ بِالفاقَةِ مِنَ الرِّضا وَ القنُوعِ." هيچ مالی كه بتواند فقر و بينوايی را از بين ببرد بهتر از قناعت و رضا بودن و قسمت خدادادی نيست. (تحف‌العقول، ص ۸۸) ۳۹ـ «مولي اميرالمؤمنين عليه‌السلام» : "اِنَّ اللهَ سُبحانَهُ فَرَضَ في اَموالِ الأَغنياءِ أَقواتَ الفُقراءِ فما جاعَ فقيرٌ اِلاّبِما مَنعَ غنيٌّ." خداوند سبحان، آذوقة فقرا را در اموال اغنيا قرار داده است، هيچ فقيری گرسنه نمانده مگر به سبب آنچه که ثروتمندی از او دريغ داشته است. (نهج‌البلاغه، کلمة ۳۲۰) ۴۰ـ «پيامبر گرامي اسلام صلي‌الله عليه و آله و سلم» : "إنَّ مِنَ النِّعَمِ سَعَةُ المالِ و أفضلُ مِن سَعَةِ المالِ صِحَّةُ البَدَنِ و اَفضَلُ مِن صِحّةِ البَدَنِ تَقويَ القَلبِ." يکی از نعمت‌های الهی وسعت مالی است، و از وسعت مالی بالاتر، سلامتی بدن و از سلامتی بدن بالاتر تقوای دل و پرهيزگاری است. (مواعظ عدديه، ص ۲)
